Ethiopia: የመራዊ ግድያ በገለልተኛ አካል ሊጣራ ይገባል |AMNESTY INTERNATIONAL|
by voice of fano
አምኔስቲ ኢንተርናቶናል በጥር 29 ቀን ከፋኖ ታጣቂዎች ጋር በጦርነት ከተፈፀመ ግድያና ፍርድ ቤት የዘለለ ግድያ እንደሆነ የኢትዮጵያ ብሄራዊ መከላከያ ሰራዊት በሰላማዊ ሰዎች ላይ የፈፀመውን ግድያ የአፍሪካ እና የአለም አቀፍ የሰብአዊ መብት አካላት በአስቸኳይ ማጣራት አለባቸው ሲል አምነስቲ ኢንተርናሽናል ዛሬ አስታወቀ። . ነዋሪዎቹ ለአምነስቲ ኢንተርናሽናል እንደተናገሩት እ.ኤ.አ. ጥር 30 ቀን በተከበረው የቅድስት ማርያም አመታዊ በአል ዋዜማ የ ENDF ወታደሮች የአካባቢውን ተወላጆች ከቤታቸው፣ ከሱቃቸው እና ከመንገድ ላይ በማሰባሰብ በጥይት ተኩሰው ገድለዋል። ምንም እንኳን አምነስቲ ኢንተርናሽናል በተናጥል ቁጥሮቹን በትክክል ማረጋገጥ ባይችልም ተጎጂዎችን የቀበሩ አራት ሰዎች እና አንድ ባለስልጣን ከ 50 በላይ ሰዎች የተገደሉትን ተከታታይ ዘገባዎች አቅርበዋል ።
በኢትዮጵያ የጅምላ ግድያ በአስደንጋጭ ሁኔታ እየተለመደ ነው። የኢትዮጵያ መንግስት ለተገደሉት ቤተሰቦች ፍትህን ለማስፈን እና መሰል ጭካኔዎችን ለመከላከል የሚያደርገው ተአማኒነት ያለው ጥረት አለመኖሩ በአምነስቲ ኢንተርናሽናል የምስራቅ እና ደቡብ አፍሪካ ቀጣና ዳይሬክተር ቲጌሬ ቻጉታህ ላይ ትልቅ ስድብ ነው።
“በኢትዮጵያ የጅምላ ግድያ በአስደንጋጭ ሁኔታ እየተለመደ ነው። ባለፈው አመት የመንግስታቱ ድርጅት መርማሪዎች እ.ኤ.አ. ከ2020 ጀምሮ በትግራይ ብቻ ከ48 በላይ “ትልቅ ግድያዎችን” ዘግበዋል።የኢትዮጵያ መንግስት ለተገደሉት ቤተሰቦች ፍትህ ለማረጋገጥ እና መሰል ጭካኔዎችን ለመከላከል እያደረገ ያለው ተአማኒነት ያለው ጥረት አለመኖሩ ለጉዳት ስድብን ይጨምራል ሲል ትግሬ ቻጉታህ ተናግሯል። የአምነስቲ ኢንተርናሽናል የምስራቅ እና ደቡብ አፍሪካ ቀጣናዊ ዳይሬክተር
አምነስቲ ኢንተርናሽናል አራት የተጎጂ ዘመዶች እና አምስት ሰዎች አስከሬን ከመንገድ ላይ ያወጡትን ጨምሮ 13 ግለሰቦችን እንዲሁም የማህበረሰብ መሪዎችን እና የጤና አጠባበቅ ባለሙያን አነጋግሯል። የድርጅቱ የክራይሲስ ማስረጃ ላብራቶሪ ENDF የት እንደሰፈረ፣ የሬሳ እና የተቃጠሉ ተሽከርካሪዎች በጎዳናዎች ላይ መኖራቸውን እና የእነዚህን ክስተቶች ጊዜ ለማረጋገጥ የቪዲዮ ምስሎችን እና የሳተላይት ምስሎችን ተንትኗል። እ.ኤ.አ ማርች 21፣ አምነስቲ ኢንተርናሽናል የመጀመሪያ ግኝቶቹን ለኢትዮጵያ መንግስት አጋርቷል ነገርግን እስካሁን ምላሽ አላገኘም። አምነስቲ ኢንተርናሽናል ያነጋገራቸው ነዋሪዎች በሙሉ ጥር 29 ቀን ከጠዋቱ 5፡40 ላይ የተኩስ ድምጽ እና "ከባድ የጦር መሳሪያ ፍንዳታ" ብለው የገለጹትን ከእንቅልፋቸው እንደነቁ ተናግረዋል። በቀጠለው የአስቸኳይ ጊዜ አዋጅ እና ከቀኑ 6 ሰአት እስከ ቀኑ 6 ሰአት ባለው የእንቅስቃሴ ገደብ ምክንያት በፋኖ ታጣቂዎች እና በ ENDF ወታደሮች መካከል ጦርነት ከመጀመሩ በፊት ከቤታቸው ከወጡ የጉልበት ሰራተኞች በስተቀር አብዛኛው የመራዊ ነዋሪዎች አሁንም በቤታቸው ይገኛሉ።
ከቀኑ 10 ሰአት አካባቢ የፋኖ ታጣቂዎች ከተማዋን ለቀው ከወጡ በኋላ ጦርነቱ መቆሙን ነዋሪዎቹ ተናግረዋል። በመቀጠልም የ ENDF ወታደሮች ከቤት ወደ ቤት ማሰስ ጀመሩ እና የቀን ሰራተኞች ታግተው ወደነበሩበት የቁርስ ሱቆች ገቡ። የአይን እማኝ፣ የተጎጂ ቤተሰቦች እና አስከሬን የቀበሩ ሰዎች ለአምነስቲ ኢንተርናሽናል እንደተናገሩት ተጎጂዎቹ ጭንቅላታቸው ላይ ጥይት ቆስሎ ነበር። በማህበራዊ ሚዲያ ላይ የተጋራ እና በአምነስቲ ኢንተርናሽናል ቀውስ ማስረጃ ላብራቶሪ የተረጋገጠ አንድ ቪዲዮ በከተማዋ ዋና መንገድ ላይ ቢያንስ 22 አስከሬኖችን አሳይቷል። በሚንቀሳቀስ ተሽከርካሪ ውስጥ የተቀረፀው ቪዲዮ፣ በመንገዱ ዳር በሦስት የተለያዩ ቦታዎች ላይ የተሰበሰቡ አካላትን ያሳያል። በየዓመቱ የሚከበረውን የቅድስት ማርያም በዓል ለማክበር ወደ መርዓዊ የተጓዘ አንድ የዓይን እማኝ ወታደሮቹ በመንገድ ላይ በርካታ ነዋሪዎችን ሲተኩሱ መመልከታቸውን ለአምነስቲ ኢንተርናሽናል ተናግሯል። “እንደደረስኩ በጦርነቱ ምክንያት ግድያው በተፈፀመበት አቅራቢያ መንገድ ላይ ተጣብቄ ነበር። የተኩስ ድምጽ ከጠዋቱ 10 ሰአት ላይ የረጋ ሲሆን የ ENDF ወታደሮች አካባቢውን መቆጣጠር ጀመሩ። በልጅነቴ የማውቃቸውን አዛውንት አያናን በአካባቢው አንባሻ እየተባለ በሚጠራው ተወዳጅ ትልቅ ዳቦ ሲገድሉት ለመጀመሪያ ጊዜ አይቻለሁ። መንገድ ላይ አምጥተው ጭንቅላቱን በጥይት መቱት” ሲል የአይን እማኙ ለአምነስቲ ኢንተርናሽናል ተናግሯል።
በመራዊ ይኖር የነበረው አሰፋ* ለአምነስቲ ኢንተርናሽናል ተናግሯል፡- “በማግስቱ [ጥር 30] ከቤቴ ስወጣ ሰዎች መንገድ ላይ ሲጮሁና ሲያለቅሱ አይቻለሁ፤ ብዙ አስከሬኖችም አየሁ። የ ENDF ወታደሮች ትንሽ ተቀምጠዋል። ቀርበን አስከሬኖቹን ለመቅበር ፍቃድ ጠየቅን። ከወታደሮቹ አንዱ በሬዲዮው ተናግሮ ፈቃድ ሰጠን። በማግስቱ (ጥር 30) ከቤቴ ስወጣ ሰዎች በመንገድ ላይ ሲጮሁና ሲያለቅሱ አየሁ፣ ብዙ አስከሬኖችንም አየሁ። ሌላው የመራዊ ከተማ ነዋሪ የሆነው አበረ* ለአምነስቲ ኢንተርናሽናል እንደተናገረው አንድ ጎረቤታቸው ከቤቱ ሲወጣ ሰምቶ ድርጊቱ ካለቀ በኋላ በመንገድ ላይ 32 አስከሬን መቁጠሩን ተናግሯል። “ጦርነቱ እንዳበቃ ወታደሮቹ (ENDF) ከቤት ወደ ቤት ሄደው የፋኖ ተዋጊዎችን ይፈልጉ ነበር። ከተገደሉት መካከል ጎረቤቴ አንዱ ነው። [ENDF] እናት [የተጎጂውን] ልጇን እንዳይወስዱ መማጸናቸውን እንዲያቆሙ ሲያስጠነቅቁ ሰማሁ። ወታደሮች ‘ደግሞ እንተኩስሻለን; ተመለስ.'" ሌላው ነዋሪው ደረጄ* ደግሞ ወንድሙ ጦርነቱ ከመጀመሩ በፊት ቤታቸውን ለቀው ከወጡት የጉልበት ሠራተኞች መካከል አንዱ እንደሚገኝ ተናግሯል፡- “እኔና ቤተሰቤ በዚያ ቀን (ጥር 29) ቤታችንን ጥለን አናውቅም። ከምሽቱ 1፡30 አካባቢ፣ እሱ [ወንድሜ] ቤቴ ውስጥ መሆኑን በማጣራት ከባለቤቴ እና ከልጇ ደውለውልኝ ነበር። ወንድሜ እሱን ለመፈለግ እንደማይሄዱ ለማረጋገጥ በእኔ ቦታ እንዳለ ነገራቸው። ከዚያም ዘመዳችን ስልኩን ደውሎ ሌላ ሰው አነሳው። ከዚያም መደወል ጀመርኩ እና ከእሱ ጋር ከነበሩት ሰዎች የ ENDF ወታደሮች እሱን እና የሚጠለለውን ሰው እንደገደሉት ተረዳሁ። ወንድሜ ጦርነቱ ከመጀመሩ በፊት የምሳ ዕቃውንና ለሥራ የሚሆን መሣሪያ ይዞ ከቤት ወጣ።
የተገደለው የ70 አመት አዛውንት ዘመድ ደረበው* ተጎጂው የሌሊት ዘበኛ ሆኖ ለመስራት ወደ ቤታቸው በመሄድ ላይ እንደነበር ተናግሯል። "እቤት ውስጥ ነበርን, እና መውጣት አልቻልንም. ለወታደሮቹ (ENDF) ቤቱን እያሳየ ከስራ እየመጣ መሆኑን ሲገልጽ ጎረቤቶቻችን ነግረውናል። ተኩሰው ገደሉት። በማግስቱ አስከሬኑን መንገድ ላይ አገኘሁት።"
የሞተር ተሽከርካሪዎች በ ENDF ወታደሮች ተቃጥለዋል። የ ENDF ወታደሮች በአካባቢው ባጃጅ በመባል የሚታወቁትን 11 ባለሶስት ጎማ ተሽከርካሪዎችን እና አንድ ሞተር ሳይክሎችን በመራዊ አቃጥለዋል ሲል አምነስቲ ኢንተርናሽናል ያነጋገረው ቃጠሎውን የተመለከተውን ጨምሮ ተሽከርካሪአቸው የጠፋባቸው ሶስት ሰዎች ተናግረዋል። በተጨማሪም፣ የአምነስቲ ኢንተርናሽናል ቀውስ ማስረጃ ላብራቶሪ የሜራዊ የሳተላይት ምስሎችን ተንትኗል፣ ይህም ከጥር 28 እስከ ፌብሩዋሪ 6 ባለው ጊዜ ውስጥ ከወደሙት ተሽከርካሪዎች የተቃጠሉ ምልክቶችን አሳይቷል። በአምነስቲ ኢንተርናሽናል የተረጋገጠው ምስል ቢያንስ አምስት የተቃጠሉ ተሽከርካሪዎችን አንዳንድ አስከሬኖች ወደታዩበት የከተማዋ ዋና መንገድ ያሳያል። ተፈራ* ባጃጁ ጥር 29 ቀን እኩለ ቀን አካባቢ ተቃጥሏል ብለዋል። ባጃጆች ሲቃጠሉ አንድ የ ENDF ወታደር ላይተር ሲይዝ ማየታቸውን እና በማግስቱ አንድ የ ENDF ወታደር ያደረጉትን አምኖ እንደነገረው ተናግሯል። “ባጃጁን የገዛሁት ከጥቂት ወራት በፊት ነው፣ እና ለመግዛት የወሰድኩትን ብድር መክፈል አልጨረስኩም። ያንን ባጃጅ ለመግዛት ህይወቴን በሙሉ ጠንክሬ ሰራሁ። የጀመርኩት ጫማ በማውጣት ነው። አሁን ምንም የለኝም; ምግብ ለመግዛት እንኳን ገንዘብ የለኝም። በህይወት ያለሁት ከጓደኞቼ በማገኘው ድጋፍ ነው። ሁሉንም ነገር አጣሁ፤›› ሲሉ አቶ ተፈራ ለአምነስቲ ኢንተርናሽናል ተናግረዋል።
ግፍን ማስቆም እና አጥፊዎችን ለፍርድ ማቅረብ አለመቻል ወንድሙ የተገደለው ደረጄ* ፍትህ እንደሚጠይቅ ለአምነስቲ ኢንተርናሽናል ተናግሯል። "ሰላምን እንናፍቃለን። መንግስት እልቂትን ከመፍጠር ይልቅ ወንጀለኞችን መመርመር አለበት። ሕጉ ሁሉንም ድርጊቶች መምራት አለበት. ንፁሀንን ለምን ይጨፈጭፋሉ? ወንድሜ ምንም አያውቅም። እንዴት እንደሚሰራ ብቻ ነው የሚያውቀው። በበዓል ቀንም ቢሆን በጎቹን እቤት ከማዋል ይልቅ ወደ ሜዳ ይወስዳቸዋል። በመካከላቸው ወንጀለኞች ሊኖሩ ይችላሉ ተብሎ በመገመት ህዝብን እየጨፈጨፈ መንግስት እንዴት ነው የሚያቀርበው? የምንኖረው በፍርሃት ነው” ሲል ለአምነስቲ ኢንተርናሽናል ተናግሯል። ሰላም እንናፍቃለን። መንግስት እልቂትን ከመፍጠር ይልቅ ወንጀለኞችን መመርመር አለበት። ሕጉ ሁሉንም ድርጊቶች መምራት አለበት. ንፁሀንን ለምን ይጨፈጭፋሉ?የተጎጂ ወንድም የቅርብ ዘመድ ያጣው አቶ ደረበው* “ግጭቱ የታጠቁት ነው። ብዙዎቻችን ያለ ወላጅ እና ቤተሰብ ቀርተናል። ቢያንስ ሰላማዊ ዜጎችን አትዝጉ። ከዚህ ቀደም ለተፈፀሙ ወንጀሎች የፍትህ ጥያቄ ቢያቀርብም የተረፉት እና የተጎጂ ቤተሰቦችን ጨምሮ እየደረሰ ያለው የመብት ጥሰት እንዲቆም የኢትዮጵያ መንግስት አሁንም በኢትዮጵያ ያለውን የቅጣት አዙሪት ለማስቆም ተጨባጭ እርምጃ አልወሰደም።
የፌደራል ባለስልጣናት እ.ኤ.አ. ፌብሩዋሪ 1 2024 “በኢትዮጵያ ሰሜናዊ ክፍል በጦርነት ወቅት የተፈጸሙ ወንጀሎችን በተመለከተ የፌደራል መንግስት በበኩሉ አስፈላጊውን እርምጃ ሁሉ ወስዷል። [የፌዴራል መንግሥት] ተጠያቂ መሆን ያለባቸውን አካላትም ተጠያቂነት አረጋግጧል። የፌደራል መንግስት ተዓማኒ የሆነ የሽግግር የፍትህ ሂደት እንደሚካሄድ ቃል በገባበት ወቅት፣ ይህ መግለጫ ተጠያቂነትን ለማስፈን ማንኛውንም ሀገራዊ ጥረት የሚዘጋ ይመስላል። "በሰሜን ኢትዮጵያ በተካሄደው ጦርነት ለተፈፀሙ ወንጀሎች ተጠያቂነት ቀድሞውኑ ተገኝቷል የሚለው የኢትዮጵያ መንግስት አቤቱታ ለእውነተኛ ፍትህ እና ተጠያቂነት የፖለቲካ ቁርጠኝነት እንደሌለው ያሳያል" ብለዋል ትግሬ ቻጉታህ። በተባበሩት መንግስታት የሰብአዊ መብቶች ምክር ቤት (HRC) በታህሳስ 2021 በአውሮፓ ህብረት (ኢ.ዩ.) በሚመራው ተነሳሽነት የዓለም አቀፉ የሰብአዊ መብት ኤክስፐርቶች በኢትዮጵያ (ICHREE) እንዲቋቋም ምክንያት የሆነው የተጠያቂነት ሀገራዊ ጥረቶች እጦት ነበር። ICHREE በአለም አቀፍ ቁጥጥር፣ቅድመ ማስጠንቀቂያ እና መከላከል ላይ ቁልፍ ሚና ነበረው። በጥቅምት 2023 የHRC በኢትዮጵያ ላይ ያደረገው ምርመራ የICHREE ሥልጣን በማብቃቱ ማንም የHRC አባል ሀገር የአካልን ሥልጣን ለማራዘም የሚያስችል ተነሳሽነት ለማቅረብ ባልቀረበበት ወቅት አብቅቷል። በየካቲት 2024 የኢትዮጵያ መንግስት መግለጫዎች አለም አቀፍ ቁጥጥር አለመኖሩ መንግስትን የበለጠ እንዳበረታው ያሳያል።
በሰሜን ኢትዮጵያ በተካሄደው ጦርነት ለተፈፀሙ ወንጀሎች ተጠያቂነት ቀድሞውኑ ተገኝቷል የሚለው የኢትዮጵያ መንግስት የይገባኛል ጥያቄ ለትክክለኛ ፍትህ እና ተጠያቂነት የፖለቲካ ቁርጠኝነት እንደሌለው ያሳያል Tigere Chagutah አምነስቲ ኢንተርናሽናል የተባበሩት መንግስታት የፍትህ፣ ማጠቃለያ ወይም የዘፈቀደ ግድያ ልዩ ዘጋቢ እና የአፍሪካ የሰብአዊ እና ህዝቦች መብት ኮሚሽን በሞት ቅጣት፣ ከፍትሕ ውጭ፣ ማጠቃለያ ወይም የዘፈቀደ ግድያ እና ግድያ በአፍሪካ አስቸኳይ እርምጃዎችን እንዲወስዱ ጠይቋል። እዚህ የተመዘገቡ የተከሰሱ ወንጀሎችን መርምር። አምነስቲ ኢንተርናሽናል በተጨማሪ የኢትዮጵያ መንግስት በእነዚህ ዘዴዎች የሀገርን ጉብኝት እንዲያመቻች ጠይቋል። በመጨረሻም አምነስቲ ኢንተርናሽናል ኤችአርሲ በኢትዮጵያ ላይ የሚያደርገውን ምርመራ እንዲቀጥል እና በኢትዮጵያ ውስጥ የተጎጂዎችን እና የተረፉትን የሚጠበቅበትን ትክክለኛ የፍትህ እና የተጠያቂነት ሂደት ላይ እርምጃ እንዲወስድ ጠይቋል። “የሰመጉ አባላት በተለይም ከአውሮፓ ህብረት የመጡት “በአማራ ክልል ጨምሮ በኢትዮጵያ ያለውን አስከፊ የጭካኔ ወንጀሎች አደጋ” ግምት ውስጥ በማስገባት የአምነስቲ ኢንተርናሽናልን እና ሌሎች ድርጅቶችን አቤቱታ ችላ ብለዋል። ኢትዮጵያውያን ከዚህ በኋላ ፍትህን መጠበቅ አይችሉም። በአማራ ክልል እየደረሰ ያለው የመብት ጥሰትና በአገር አቀፍ ደረጃ ፍትህን ለማስፈን ቁርጠኝነት ባለመኖሩ የተባበሩት መንግስታት ድርጅት አባል ሀገራት በኢትዮጵያ ያለውን ሁኔታ የሰብአዊ መብት ተሟጋች ድርጅት (HRC) ምርመራን ወደነበረበት ለመመለስ እርምጃ መውሰድ አለባቸው ብለዋል ትግሬ ቻጉታህ።
